Παρασκευή 30 Νοεμβρίου 2007

Η Παλινόρθωση του Μέίτζι - 5

Ιαπωνικοί μακάκοι, Ναγκάνο, Χονσού
Βεβαίως, η οικοτεχνία αντιπροσώπευε το παλιό. Το εργαστήριο και το εργοστάσιο αντιπροσώπευαν το καινούργιο. Ο ηγετικός τομέας της Ιαπωνικής βιομηχανικής επανάστασης ήταν η κλωστοϋφαντουργία, η μεταξουργία και η βαμβακουργία κυρίως, και σ΄ αυτούς τους κλάδους έπρεπε κανείς να δημιουργήσει νέο εργατικό δυναμικό. Όπως στη Βρετανία, το πρώιμο εργατικό δυναμικό αποτελούνταν συχνά από γυναίκες. Μια διαφορά διακρίνει τις δύο εμπειρίες : Ενώ στη Βρετανία δούλευαν πολλά παιδιά, αρχής γενομένης με τους δυστυχείς μαθητευόμενους, αυτό δεν ίσχυε για την Ιαπωνία, η οποία εφάρμοσε την υποχρεωτική εκπαίδευση αμέσως μετά την παλινόρθωση του Μέϊτζι. Τα παιδιά δεν ήταν κατά κανόνα διαθέσιμα για δουλειά στα εργοστάσια. Λεω " κατά κανόνα" , διότι η πραγματικότητα συχνά ήταν διαφορετική. Όπως και στη Βρετανία έτσι και στην Ιαπωνία υπάρχουν αποδείξεις ότι έλεγαν σκοπίμως ψέματα σχετικά με την ηλικία. Επίσης η φοίτηση στα σχολεία ήταν κάθε άλλο παρά συνεπέστατη. Οι γονείς χρειαζόταν χρήματα και η σχολική εκπαίδευση δεν ήταν δωρεάν.
Για να είναι κανείς ακριβοδίκαιος, θα έπρεπε να επισημάνει πως επειδή η ζωή της αγροτιάς ήταν τόσο φτωχική και η δουλειά τόσο σκληρή, η ζωή στα εργοστάσια μπορεί να ήταν, συγκριτικά, ελκυστική. Το νερό στο αγρόκτημα ήταν κρύο και το τραβούσαν από το βυθό του πηγαδιού. Στον κοιτώνα του εργοστασίου όμως το νερό ήταν ζεστό και κρύο κι έβγαινε από τη βρύση. Η τροφή ήταν λιτή, χοντροκομμένη και λίγη στο αγρόκτημα, κατάλληλη για γουρούνια μάλλον παρά για ανθρώπους. Το εργοστάσιο παρείχε ρύζι τρεις φορές την ημέρα. Αναμφίβολα ξένο ρύζι, όχι το παραδοσιακό κολλώδες ρύζι που λέγεται ότι προτιμούν οι Ιάπωνες. Αλλά όπως ακριβώς και στ' άλλα έθνη άρεσαν αυτά τα είδη διαφορετικού ρυζιού, έτσι και οι φτωχές Γιαπωνεζούλες που δούλευαν στο εργοστάσιο τα έβρισκαν νόστιμα, θρεπτικά και τα συνήθιζαν. Το ίδιο, αναμφίβολα, θα συμβεί και σήμερα εάν οι Ιάπωνες ανοίξουν την εσωτερική τους αγορά στο ξένο ρύζι.
Οι μισθοί στα εργοστάσια αυτά ήταν εξευτελιστικοί. Έπρεπε να περάσουν χρόνια για να μπορέσει μια κοπέλα να εξοικονομήσει αρκετά χρήματα, μετά την αφαίρεση των κρατήσεων για την τροφή και το κατάλυμα, ώστε να αποπληρώσει το χρέος του πατέρα της ο οποίος είχε δεχθεί προκαταβολή έναντι της εργασίας της κόρης. ( Το κατάλυμα ήταν συχνά μια παλέτα ανάμεσα στα μηχανήματα ή ένα ράντζο σ' ένα κατάμεστο υπνωτήριο που παραχωρούσε σε κάθε ένοικο το χώρο μιας ψάθας, δηλαδή τον χώρο ενός επί ένα κι ογδόντα μέτρων, ίσο μ' ένα φέρετρο ). Μια επιθεώρηση σε εξήντα δύο βαμβακουργίες, στα 1898, έδειξε πως ο μέσος μηνιαίας μισθός των γυναικών ήταν 4,05 γιεν έναντι των 6,83 γιεν που έπαιρναν οι άντρες, δηλαδή 4,67 γιεν και για τα δύο φύλα κατά μέσο όρο. Ακόμη και οι Ινδοί εργάτες έπαιρναν τα διπλά : Μισθούς ισοδύναμους με 8,07 έως 9,18 γιεν το μήνα σ' ένα δείγμα εφτά μεγάλων υφαντουργικών εργοστασίων.

Γκέϊσα
Οι γκέϊσες διασκεδάζουν τους άντρες με χορό, τραγούδι και κουβεντούλα. Το κορίτσι της φωτογραφίας φοράει ένα παραδοσιακό ένδυμα γυναίκας του 12ου αιώνα.
Άνθρωπος, ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός
Δομή 2005
Ωστόσο, το θεμελιώδες ζήτημα δεν εντοπίζεται στους χαμηλούς μισθούς, όσο στο οριακό προϊόν. Οι Ιάπωνες εργάζονταν αποδοτικά. Έχει υποστηριχθεί πως τα χαμηλά ημερομίσθια στις πρόσφατες εκβιομηχανισμένες και στις προβιομηχανικές χώρες αντανακλούν τη χαμηλή παραγωγικότητα, αλλά αυτό δεν φαίνεται να ισχύει για την Ιαπωνία. Καθ' όσο διάστημα ο αγροτικός τομέας απελευθέρωνε εργατικά χέρια για τη βιομηχανία, οι εργοστασιακές επιχειρήσεις απολάμβαναν την καλύτερη απ' όλες τις δυνατές καταστάσεις : Φτηνούς και φιλότιμους εργάτες, αφοσιωμένους στο καθήκον, στην ομάδα, στην οικογένεια. Μια γυναίκα θυμάται :
Δουλεύαμε στο εργοστάσιο από το πρωί, ενώ ακόμη ήταν σκοτάδι, μέχρι τις δέκα τη νύχτα, με το φως των λαμπτήρων. Μετά τη δουλειά με κόπο μπορούσαμε να σταθούμε στα πόδια μας. Όταν δουλεύαμε μέχρι αργά τη νύχτα μας έδιναν πότε - πότε ένα γιαμ ( να φάνε ) . Μετά έπρεπε να πλυθούμε, να χτενιστούμε κλπ. Η ώρα είχε ήδη φτάσει 11 τη νύχτα. Δεν υπήρχε θέρμανση ούτε το χειμώνα και γι' αυτό έπρεπε να κοιμηθούμε κουβαριασμένες όλες μαζί. Αρκετά κορίτσια επέστρεψαν στη Χίντα. Μου είχαν πει πως τα κορίτσια που πήγαν να δουλέψουν πριν από μένα περνούσαν χειρότερα. Τον πρώτο χρόνο δεν πληρωθήκαμε. Τον δεύτερο εγώ πήρα 35 γιεν και τον επόμενο 50 γιεν... η ζωή μιας γυναίκας είναι πραγματικά απαίσια.
Το απόσπασμα μας λεει πολλά. Χαμηλό μεροκάματο, άθλιες συνθήκες ζωής, η υποχρέωση της προσωπικής καθαριότητας, η σταδιακή βελτίωση. Στα οποία έπρεπε να προστεθούν οι ανθυγιεινές συνθήκες εργασίας : ύγρανση της ατμόσφαιρας ( για να μην υπάρχει στατικός ηλεκτρισμός ), αέρας γεμάτος χνούδι ( εξ ου και τα υψηλά ποσοστά φυματίωσης ), εκκωφαντικός θόρυβος. Μερικές νεαρές γυναίκες δραπέτευαν. Υπάλληλοι εντεταλμένοι να τις κυνηγούν και να τις συλλαμβάνουν τις έφερναν πίσω για να τις τιμωρήσουν και να τις ταπεινώσουν μπροστά σε όλους τους εργάτες. Άλλες κατόρθωναν να διαφύγουν, αλλά ούτως ή άλλως επέστρεφαν, είτε γιατί τις ξαναέστελνε η οικογένειά τους είτε γιατί τους έλειπαν οι φτωχικές ανέσεις του εργοστασίου.
Η ζωή και η δουλειά στους αγρούς ήταν πιο σκληρή, τουλάχιστον σωματικά. Αυτή είναι η ουσία. Κι έπειτα η αφοσίωση στην οικογένεια κυβερνούσε τη ζωή τους. Οι φτωχές νεαρές γυναίκες που δούλευαν στα κλωστήρια του μεταξιού και στις βαμβακουργίες γύρω από τη λίμνη Σούβα ( σήμερα είναι κέντρο ηλεκτρονικής βιομηχανίας ) έκαναν σκληρές οικονομίες για να δώσουν κάτι τι στους γονείς τους και επέστρεφαν στο σπίτι τους μέσα στο βαθύ χιόνι, βαδίζοντας σε επικίνδυνα ορεινά μονοπάτια, δεμένες μαζί για να μην πέσουν στις βαθιές χαράδρες. Χρόνια αργότερα, όταν έδιναν συνεντεύξεις γι' αυτά τα τρομερά χρόνια, πολλές από αυτές θυμούνταν μόνο τις καλές πλευρές. Είναι μια φυσιολογική αντίδραση επιβίωσης.
.
Το εθνικό άθλημα και θρησκευτικό τελετουργικό σούμο
Τα μνημεία της UNESCO , Τ. 29, Δομή 1999
Οι άντρες τα κατάφερναν καλύτερα. Οι μισθοί τους ήταν υψηλότεροι. Η διαπραγματευτική τους δύναμη μεγαλύτερη. Η Ιαπωνία δεν διέφερε ως προς αυτό από τις εκβιομηχανιζόμενες ευρωπαϊκές χώρες. Ίσως να ήταν σε ελάχιστα χειρότερη κατάσταση, τουλάχιστον στην αρχή. Οι εργοστασιακοί εργάτες, γενικά όλοι οι βιομηχανικοί εργάτες, θεωρούνταν κατώτερο είδος, κάτι σαν τους απόβλητους μπαρακουμίν, και πράγματι μερικοί από αυτούς ανήκαν σε αυτή την τάξη*. Διαχωριζόταν : " η κατώτερη τάξη " οι " κατώτεροι ", η " βάση ", οι " ηττημένοι ", οι " ξεκομμένοι ". Οι μητέρες φόβιζαν τα παιδιά τους με τον εργοστασιακό εργάτη σαν μπαμπούλα και τα πίεζαν να είναι καλοί μαθητές μήπως και ξεπέσουν σε αυτή τη χαμηλή θέση.
Οι εργάτες πάλι αγωνίζονταν να αποκτήσουν κοινωνική θέση και αξιοπρέπεια. Όχι τόσο δικαιώματα όσο αξιοπρέπεια. " Μην απεχθάνεστε το μεταλλωρύχο ", ήταν το σύνθημά τους . " Το κάρβουνο δεν φυτρώνει στα χωράφια ". Και όταν δεν ήταν δυνατόν να πάνε οι Ιάπωνες για δουλειά στα ορυχεία, ιδίως κατά τις περιόδους των πολέμων, μπορούσαν πάντα να στρατολογούν Κορεάτες και Κινέζους. Δεν είναι τυχαίο ότι τόσο συχνά στη διάρκεια της ιστορίας οι μεταλλωρύχοι ήταν σκλάβοι. Με την ήττα της Ιαπωνίας το 1945, αυτοί οι σκλάβοι απλώς εγκατέλειψαν τη δουλειά και η παραγωγή άνθρακα, η πρωταρχική πηγή ενέργειας για την Ιαπωνία, έπεσε από 3 - 4 εκατομμύρια τόνους το μήνα σε 1 εκατομμύριο. Δεν χρειάζεται να πούμε πως δεν μπορούσαν πλέον να στέλνουν τους Ιάπωνες σ' αυτές τις εργασίες. Χρησιμοποιούνταν σε καλύτερες δουλειές κι ήταν ελεύθεροι. Η Ιαπωνία, όπως και οι άλλες προηγμένες βιομηχανικές χώρες, έλυσε τελικά το πρόβλημα στρεφόμενη στο πετρέλαιο. **
* Εφόσον οι μπαρακουμίν δεν διέφεραν από τους άλλους Ιάπωνες, συνεχώς έτειναν να ενταχθούν στην ευρύτερη κοινωνία, αν και πολλοί συνέχιζαν να ζουν σε μαχαλάδες και περιοχές όπου ανθούσε το έγκλημα. Μέχρι σήμερα, οι Ιάπωνες απασχολούν υπηρεσίες ερευνητών και γενεαλόγων για να ελέγξουν πιθανούς μπαρακουμίν προγόνους μιας μελλοντικής νύφης.
** Η Ιαπωνία δεν έχει πετρέλαιο, αλλά έχει χρήματα να το αγοράσει. Η Ρωσία έχει πετρέλαιο, αλλά δεν έχει χρήματα για να εγκαθιστά καυστήρες πετρελαίου ή να πληρώνει ανθρακωρύχους εν προκειμένω. Όπως τον Δεκέμβριο του 1996 που η καταβολή των μισθών είχε καθυστερήσει επί επτά μήνες.

Ξενοδοχείο - κάψουλα, Οσάκα
Εργαζόμενοι στις πόλεις που έχασαν το τραίνο για το σπίτι ετοιμάζονται να κοιμηθούν σ' ένα ξενοδοχείο - κάψουλα.
Άνθρωπος, ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός
Δομή 2005
Σε συνδυασμό με τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες και μία συλλογική δέσμευση στον εκσυγχρονισμό της χώρας, η εργασιακή ηθική και οι προσωπικές αξίες κατέστησαν δυνατό το αποκαλούμενο Ιαπωνικό θαύμα. Ήταν σαν ένας ολόκληρος πληθυσμός να έχει υιοθετήσει τις χαμένες αξίες των Σαμουράι, Σα νάχε γίνει ο κώδικας τιμής τους κοινός τόπος. Θα ήταν βεβαίως λάθος να θεωρήσουμε ότι αυτό το σύστημα πεποιθήσεων ήταν γενικευμένο, αλλά οποιαδήποτε σοβαρή απόπειρα κατανόησης των ιαπωνικών επιδόσεων πρέπει να στηρίζεται σ' αυτό το φαινόμενο του πολιτισμικά προκαθορισμένου ανθρώπινου κεφαλαίου. Ήταν η εθνική περσόνα που παρήγαγε μια πλούσια σοδειά ευφυών προσαρμογών της δυτικής τεχνολογίας, που δημιούργησε πολλά από τα λίγα, που άντλησε ένα εξαιρετικό προϊόν από ανθρώπους οι οποίοι, σε άλλες κοινωνίες, θα είχαν καταφύγει στη μαζική υπονόμευση και φυγή. Μερικοί που απορούν για την αντίσταση που αντιμετώπισαν από τις ιαπωνικές ένοπλες δυνάμεις τους τελευταίους μήνες του Δεύτερου παγκοσμίου πολέμου και την αποδίδουν στο φανατισμό ή στην αυτοκτονική παρόρμηση δεν συλλαμβάνουν την ουσία του θέματος.
Στην Ιαπωνική κοινωνία κυριαρχεί η έννοια του καθήκοντος και της συλλογικής υποχρέωσης, σε όλους τους τομείς, κάτι που τη διαχωρίζει από τον ατομισμό που καλλιεργείται στη Δύση. Ο ατομισμός αποτέλεσε ένα τεράστιο πλεονέκτημα για όσους επιδίωξαν τον οικονομικό πλούτο στους αιώνες που προηγήθηκαν της Βιομηχανικής επανάστασης, όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά, όπως είδαμε, και στην Ιαπωνία των Τοκουγκάβα. Αλλά από τη στιγμή που οι Ιάπωνες διέκριναν τον δρόμο που ήθελαν ν' ακολουθήσουν, οι συλλογικές τους αξίες αποδείχθηκαν εξαιρετικό απόκτημα.
Ένα σύνηθες λάθος της ιστορίας που θα επιθυμούσε να είναι επιστημονική συνίσταται στο να υποθέτει ότι οι σημερινές ανάγκες θα υφίστανται αναγκαία και αύριο και ότι ένας δεδομένος παράγοντας, εάν κάποτε ήταν θετικός, πρέπει πάντα να αποδίδει. Η ιστορία δεν λειτουργεί κατ' αυτόν τον τρόπο. Οι απαιτήσεις των οικονομιών που κάνουν τα πρώτα τους βήματα και καινοτομούν δεν είναι ίδιες με τις απαιτήσεις των οικονομιών που έχουν υψηλές επιδόσεις, πρώτης γραμμής, κι εκείνων που οδεύουν με κανονικό ρυθμό. Η Ιαπωνική επιτυχία έγκειται στην αποτελεσματική μάχη εναντίον της απολίθωσης και της νοσταλγίας υπό τους Τοκουγκάβα και στην επιδίωξη να οργανωθεί μια εθνικών διαστάσεων προσπάθεια υπό τον Μέϊτζι και τους διαδόχους του. Διαφορετικές στρατηγικές σε διαφορετικές περιστάσεις.
Πηγή στοιχείων : David S. Landes, " Ο πλούτος κι η φτώχεια των εθνών ", Λιβάνης 2005 , " Τα μνημεία της UNESCO ", Τ. 29, Δομή 1999 κι η ιστοσελίδα που ήδη αναφέρθηκε.

Δεν υπάρχουν σχόλια: