Ανθρώπινη οικονομική γεωγραφία - 1

Εθνικός κήπος - Καλλιμάρμαρο - Ζάππειο

ΘΕΑΘΗΝΑΙ, Θανάσης Σταυράκης* – Κυριάκος Μαντούβαλος

Εισαγωγή

Θα μπορούσαμε να ορίσουμε την γεωγραφία σαν την μελέτη της δυναμικής του εξανθρωπισμένου χώρου. Μένοντας πιστοί στην προσωπικότητα της γεωγραφίας ως ανθρώπινης επιστήμης , μπορούμε να διευρύνουμε το νόημά της - ως προς τις επιστήμες της Γης - θεωρώντας ότι αφορά κάθε είδους φαινόμενο που σχετίζεται με την παρουσία της ανθρώπινης δραστηριότητας πάνω στην επιφάνεια του πλανήτη.

Για να περιγράψουμε τον εξανθρωπισμένο χώρο, θα πρέπει να μιλήσουμε περισσότερο για τις διαφορές, τις διαβαθμίσεις, όχι τις βασικές αντιθέσεις. Κατά τη στιγμή την οποία ο άνθρωπος προτίθεται να ταξιδέψει στο διάστημα, ολοκληρώνει την " ταξινόμηση κατά συστήματα " του πλανήτη του. Η ταξινόμηση αυτή είναι το αποτέλεσμα πολύπλευρών διαδικασιών τεχνικής καινοτομίας και υπαρξιακής φιλοσοφίας : γεννιέται από επιλογές ή πιέσεις, από σχέσεις δύναμης όπου διασταυρώνονται οι φυσικές κι " ιστορικές " δυνάμεις οι οποίες με τη σειρά τους προκύπτουν από τις μορφές οργάνωσης που δημιουργήθηκαν φυσικά ή δια της βίας μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων.

Οι σύγχρονοι όροι ταξινόμησης κι οργάνωσης του χώρου αφορούν τις επεμβάσεις που σκοπεύουν να πλάσουν τον χώρο που κληρονομήσαμε, να εισάγουν τεχνικές, νομικές και διοικητικές δομές που προτίθενται να συστηματοποιήσουν την χρήση του.

Στους όρους αυτούς, αποδίδεται συχνά το νόημα μιας νέας αντίληψης των σχέσεων μεταξύ των ανθρώπινων ομάδων και του οικολογικού - ιστορικού πλαισίου στο οποίο ζουν, σαν να επρόκειτο για μεταβολές που συμβαίνουν εθελοντικά κι αυθόρμητα. Στην πραγματικότητα - εξαιρώντας τις αρχαϊκές κοινωνίες όπου ο άνθρωπος υφίσταται χωρίς να αντιδρά - οι σχέσεις μεταξύ της ομάδας και του περιβάλλοντος διαχρονικά, προϋποθέτουν στόχους και θέληση για την πραγματοποίησή τους.

Η ταξινόμηση ή η οργάνωση του χώρου ξεκινούν με την χάραξη του πρώτου γηπέδου, την κατασκευή του πρώτου τοίχου, την διάνοιξη του πρώτου δρόμου. Η θεμελιώδης διαφορά ως προς τις σύνθετες επεμβάσεις που χαρακτηρίζουν την κοινωνική κι οικονομική ζωή των σύγχρονων κοινωνιών, είναι διαφορά κλίμακας και δομής. Μιλώντας για κλίμακα, δεν εννοούμε μόνο την διάσταση των φαινομένων ή τους χώρους που αφορούν, αλλά και την ποικιλία τους.

Ακόμα κι αν οι επιχειρήσεις συγκεντρώνονται συνεχώς, μετά το ποιοτικό αυτό άλμα, η πρωτοβουλία διαφεύγει από τον επιχειρηματία : η συγκέντρωση δεν πρέπει να συγχέεται με την σύνθεση. Η σύνθεση ανήκει στην κοινότητα, το κράτος. Κι εδώ τοποθετείται η αλλαγή της δομής της σύγχρονης κοινωνίας. Η οργάνωση, η ταξινόμηση, περνούν στο κράτος η το διεθνές επίπεδο.

Στις πρωταρχικές αγροτικές κοινωνίες, η οργάνωση του χώρου γίνεται στο επίπεδο της μικρής ή μεγάλης οικογένειας. Το αγροτικό τοπίο είναι μιά παράθεση ατομικών οργανώσεων με κοινά σχήματα που σχηματίζονται αυθόρμητα.

Η σταθερότητα της οργάνωσης του αγροτικού χώρου η οποία, εδώ κι αιώνες, συγχέεται με την αγροτική παραγωγή και δραστηριότητα, αλλοιώθηκε τον περασμένο αιώνα : η εγκατάσταση κι η ανάπτυξη της βιομηχανίας με τα συνεπακόλουθά της - και κατά κύριο λόγο την αστικοποίηση - συντελέσθηκαν με βάση τον ανταγωνισμό και την ελεύθερη πρωτοβουλία. Οι ανθρώπινες κοινότητες αντέδρασαν με τον δικό τους τρόπο - ανάλογα δηλαδή με τα συμφέροντά τους - κι οι αντιθέσεις που προέκυψαν ξεκαθάρισαν τις αντινομίες της οργάνωσης αυτής. Σήμερα λοιπόν προβάλλει η ανάγκη μιας αντίδρασης, μέσω της εθελοντικής δράσης, ολόκληρης της δημοτικής κοινότητας, και δηλαδή της κρατικής δράσης, όπως αυτή διαρθρώνεται κι αντιπροσωπεύεται από τους νομούς και τις επαρχίες κάθε χώρας.

Πηγές στοιχείων : Pierre George, Η κοινωνική κι οικονομική οργάνωση στη Γη , Έκδοση του Πανεπιστημίου Παρισιού, 1968, Franco Angeli Editore, Milano 1972 - 1975 και το βιβλίο που ήδη αναφέρθηκε.

Μετάφραση από τα Ιταλικά : Σοφία Πάνου, Μάϊος 2009