Ανθρώπινη οικονομική γεωγραφία - 2

Οι Κάρο είναι ένας μικρός, αλλά μοναδικός λαός. Αντιπροσωπεύουν μόλις μία από τις διακόσιες εθνότητες της Αιθιοπίας στην υποσαχάρια Αφρική.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - Ο ΑΝΟΡΓΑΝΩΤΟΣ ΧΩΡΟΣ

Α. 1. Η υποταγή στην φυσική γεωγραφία - 1
Ένας περιορισμένος αριθμός ανθρώπων παραμένει υποτελής στα στοιχεία της φύσης κι ιδιαίτερα εκεί όπου οι περιβαλλοντικές συνθήκες θέτουν ειδικούς περιορισμούς. Σ' αυτούς τους ανθρώπους, ο τρόπος κι οι ρυθμοί της ζωής επιβάλλονται από τις φυσικές συνθήκες, τις οποίες αντιλαμβάνονται χωρίς να κατανοούν, τις υφίστανται χωρίς να τις αναλύουν. Οι περιοδικές ή απροσδόκητες εκδηλώσεις των φυσικών φαινομένων προσλαμβάνουν έναν ιερό χαρακτήρα κι ο φόβος που εμπνέουν παρακινεί σε ομαδικές ή ατομικές τελετουργικές εκδηλώσεις οι οποίες δεν επηρεάζουν την ανάπτυξη ή τις επιπτώσεις των φαινομένων αυτών.

Η ζωή των ομάδων αυτών επηρεάζεται λοιπόν από ένα σύνθετο σύστημα σχέσεων και διαρθρώνεται άπό μια καταστροφική αρνητική δράση που καθιστά τη ζωή αυτή ιδιαίτερα εύθραυστη, από μια οδηγία που υποτάσσει τον ρυθμό και τις συνθήκες της ζωής στα στοιχεία της φύσης και τέλος από μια υποκειμενική δράση, μέσω της ομαδικής ψυχολογίας, προς την τελετουργική συμπεριφορά ( η μελέτη της οποίας είναι αντικείμενο της εθνολογίας ).

Στην πραγματικότητα, θα ήταν μάλλον υπερβολικό - και θ' αφορούσε μόνο έναν μικρό αριθμό ομάδων υπό εξαφάνιση - να θεωρήσουμε ότι η συμπεριφορά των κοινοτήτων αυτών προς το περιβάλλον τους είναι αποκλειστικά παθητική.

Η προσαρμογή για τη συντήρηση του χώρου απαιτεί επιλογές κι αποφάσεις που εξαρτώνται από μια ορισμένη, ομαδική αυταρχική διάταξη. Η αυθεντικότητα της ζωής των των κοινοτήτων αυτών - ως προς τις ανθρώπινες ομάδες που πλάθουν το περιβάλλον τους σύμφωνα μ' ένα σχήμα αναγκών - έγκειται στην έλλειψη της επέμβασης αυτής : η ανθρώπινη ζωή εισάγεται σ' ένα φυσικό πλαίσιο όπου η ανθρώπινη δράση είναι μηδενική ή ανεπαίσθητη. Η ύπαρξη εξασφαλίζεται με απλές αναλήψεις αυθόρμητων πόρων, η κατανομή των οποίων στον χώρο και το χρόνο είναι καθοριστική.

.

Το μέλι είναι ένα προϊόν υψηλής διατροφικής αξίας. Οι Πυγμαίοι, λαός 250.000 ατόμων εγκατεστημένων στις δασικές εκτάσεις της κεντρικής Αφρικής ( Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Καμερούν, Γκαμπόν, Ρουάντα, Μπουρούντι και Ουγκάντα ) αναζητούν κυψέλες σκαρφαλώνοντας ακόμη και σε πολύ ψηλά δέντρα. Όσοι επιστρέφουν στον καταυλισμό με κερήθρες, γίνονται πάντα δεκτοί με ιδιαίτερο ενθουσιασμό.

Μια πρώτη παρατήρηση γεωγραφικού χαρακτήρα αφορά τη θέση που καταλαμβάνουν οι κοινότητες αυτών των ανθρώπινων ομάδων στη φύση, καθώς και τη διαμόρφωση των σχέσεων μεταξύ τους. Σχεδόν όλες εγκαθίστανται σ' ένα χώρο κατάλληλο για διαμονή κι οργανώνονται κατά τρόπο παρόμοιο : στο υγρό τροπικό δάσος, στις θερμές ερήμους, στα νησιά του Ειρηνικού Ωκεανού, στις τούνδρες και στις αρκτικές ακτές, σε ορεινές ζώνες με πολύ ψηλά υψόμετρα.

Μια δεύτερη παρατήρηση έχει ποσοτικό και δημογραφικό χαρακτήρα : οι ομάδες αυτές είναι πάντα πολύ μικρές. Αριθμούν μερικές εκατοντάδες και σπανιότερα, μερικές χιλιάδες ανθρώπων που στο σύνολό τους συνιστούν πραγματικότητες πολύ περιορισμένες και δημογραφικά σταθερές οι οποίες ζουν σε φυσική ισορροπία με το οικοσύστημα που τις φιλοξενεί. Πρόκειται για κοινωνίες οι οποίες ζουν σε περιορισμένους γεωγραφικούς χώρους - από τους οποίους δεν είναι δυνατόν ν' απομακρυνθούν με τα μέσα που διαθέτουν - και είναι τόσο βαθιά ενσωματωμένες σ' αυτούς που συχνά, η ξένη εισβολή ισοδυναμεί με την εξαφάνισή τους.

.

Πυγμαίοι αναζητούν στο δάσος το επόμενο θήραμά τους. Θα χρησιμοποιήσουν τα δίχτυα που μεταφέρουν για να σιγουρέψουν τη λεία τους.

Η ανάλυση των ομάδων αυτών ως προς τις περιοχές που κατοικούν προϋποθέτει την εξέταση των μορφών των σχέσεων που έχουν με το περιβάλλον τους.

Καταρχήν τίθεται το θέμα της τάξης μεγέθους : πρόκειται για πολύ μικρές κοινότητες διασκορπισμένες σε περιοχές πολύ μεγάλης έκτασης. Καταλαμβάνουν " σημειακές " τοποθεσίες που απέχουν πολύ η μία από την άλλη και συχνά δεν έχουν επαφή μεταξύ τους, ενώ, όταν μετακινούνται, διανύουν κατά κανόνα μεγάλες αποστάσεις. Εδώ, η έννοια της πληθυσμιακής πυκνότητας δεν έχει κανένα νόημα : η τάξη μεγέθους που θα εξέφραζε θα ήταν χίλιες φορές μικρότερη από εκείνη των πιο αραιοκατοικημένων περιοχών.

.

Μελέτη οικισμού στην Βορειοανατολική Νιγηρία

Ιανουάριος 1982

Παρ' όλο που ο αριθμός των ατόμων των κοινοτήτων αυτών είναι μικρός, παραμένει σταθερός ή μειώνεται : το στοιχείο αυτό είναι αρκετό για να τις διαφοροποιήσει από το σύνολο του πληθυσμού του πλανήτη το οποίο, παραπάνω από έναν αιώνα τώρα, αυξάνεται μ' επιταχυνόμενο ρυθμό.

Πρόκειται για την απόδειξη της ευθραυστότητας της ζωής τους προς την οποία αμύνονται με τον εθελοντικό έλεγχο των γεννήσεων, την θανάτωση μέρους των νεογέννητων, την φυσική επιλογή που προέρχεται από τους κινδύνους που εγκυμονούν οι ιερές τελετουργίες ( μυήσεις ) ή, μερικές φορές, από μια " υπερθνησιμότητα " που μειώνει αισθητά το προσδόκιμο ζωής τους από την γέννηση.

Η ίδια η ολιγομέλεια της κοινότητας επιδρά με τη σειρά της στην δημογραφική της μοίρα, δημιουργώντας συχνά μια κατασταση απομόνωσης όπου βρίσκουν πρόσφορο έδαφος οι ασθένειες, οι αλλοιώσεις κι η σχετική στείρωση που συνδέεται με την στενή αιμομιξία.

Οι ομάδες αυτές περιβάλλονται λίγο - πολύ από άλλες, εξελιγμένης κουλτούρας κι από εξερευνητές των βιομηχανικών κοινωνιών. Έτσι αποτραβιούνται σε ζώνες ακόμα πιο απρόσιτες - όπου η ζωή γίνεται ακόμα πιο δύσκολη - ή ενσωματώνονται σε τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές δομές ή συνδυασμούς που οδηγούν και την εξαφάνιση της αυθεντικής τους ταυτότητας. Μερικές φορές, όταν η αδυναμία τους να προσαρμοστούν ή να υποστήριξουν τις νέες κουλτούρες είναι μεγάλη, τότε η εξαφάνιση αυτή αφορά και τη φυσική ή την υλική τους υπόσταση που επέρχεται σχεδόν άμεσα .

Πηγές στοιχείων : Pierre George, Η κοινωνική κι οικονομική οργάνωση στη Γη , Έκδοση του Πανεπιστημίου Παρισιού, 1968, Franco Angeli Editore, Milano 1972 - 1975, Robert Winston, Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006, Προσωπικό αρχείο.
Μετάφραση από τα Ιταλικά : Σοφία Πάνου, Μάϊος 2009