Ανθρώπινη οικονομική γεωγραφία - 7

Οι νομάδες βοσκοί της Βόρειας Ευρώπης, της Ασίας και της Βόρειας Αμερικής εκτρέφουν ταράνδους ( καριμπού ). Τα ζώα αυτά χρησιμοποιούνται και για τη μεταφορά των ελκήθρων στις χιονισμένες εκτάσεις.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - Ο ΑΝΟΡΓΑΝΩΤΟΣ ΧΩΡΟΣ

Α. 2. Τοπικά παραδείγματα - 4

Η τύχη των αρκτικών πληθυσμών δεν διαφέρει και πολύ από εκείνη των λαών των προηγούμενων παραδειγμάτων. Το φυσικό περιβάλλον είναι ένα από τα σκληρότερα της Γης. Η έλλειψη μιας " θερμής " εποχής ( κανένας μήνας δεν υπερβαίνει τους +10 βαθμούς Κελσίου ) κι ο πάγος που καλύπτει το έδαφος 9 - 10 μήνες το χρόνο, απαγορεύουν οποιαδήποτε μορφή αγροτικής καλλιέργειας, επιτρέποντας μόνο μια διασκορπισμένη ποιμενική ζωή που θεμελιώνεται στην εκτροφή ταράνδων.

Η παγωμένη αρκτική νύχτα φωτίζεται μόνο σποραδικά, από το Βόρειο Σέλας. Όλα μοιάζουν νεκρά, σκεπασμένα από το χιόνι, με θερμοκρασίες αρκετών δεκάδων βαθμών υπό το μηδέν, που γίνονται ακόμα πιο αβάσταχτες λόγω των βίαιων καταιγίδων που ξεσπούν συχνά, κάνοντας τις χιονοθύελλες να σφυρίζουν και το χιόνι μια παγωμένη σκόνη που στροβιλίζεται. Η θάλασσα είναι παγωμένη για τα τρία τέταρτα του χρόνου. Όταν ξεπαγώνει, μόνο μερικά, από τον Ιούλιο ως τον Σεπτέμβριο, διανοίγονται πλωτά κανάλια ανάμεσα σε κομμάτια πάγου που λιώνουν ή αποκόπτονται από τα ηπειρωτικά παγόβουνα, στις ακτές της Γροιλανδίας ή της Ισλανδίας, συχνά όμως η ομίχλη κρύβει τους βράχους ή άλλα παγόβουνα κι οι θύελλες δεν ησυχάζουν ποτέ.

.

Ένας νεαρός τάρανδος ταϊζεται με βραστό ψάρι. Η γυναίκα φορά πανωφόρι από δέρμα τάρανδου με γούνα και στις δύο όψεις. Ανήκει στη φυλή των Τσούκσι, λαό 15.000 ατόμων που ζει στην Βορειοανατολική Σιβηρία.

Σε αντίθεση με την στείρα ήπειρο, η θάλασσα αποτελεί ένα προνομιούχο περιβάλλον. Στις ακτές της Γροιλανδίας και του Καναδά εγκαταστάθηκαν Εσκιμώοι, ενώ οι παλαιοαρκτικοί λαοί έμειναν ποιμένες. Και στις δύο περιπτώσεις, η ύπαρξη είναι επισφαλής κι η σχέση μεταξύ των ανθρώπων και των επιφανειών που διασχίζουν εξαιρετικά χαμηλή. Κατά μήκος της ακτής που εκτείνεται για 10.000 χιλιόμετρα, από την Λαπωνία ως τα στενά του Βερίγγειου Πορθμού, οι ποιμενικοί λαοί των Λαπώνων, των Σαμογιέντ, των Τσούκτσι, αριθμούν μερικές δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων. Οι Εσκιμώοι των ακτών της Γροιλανδίας, του αρχιπελάγους και των Καναδικών ακτών - συνυπολογίζοντας και τους κυνηγούς καριμπού του Μακένζι - είναι ακόμα λιγότεροι.

.

Οι Ίνιουιτ, μαζί με άλλους λαούς της Αρκτικής, είναι γνωστοί ως Εσκιμώοι κι αριθμούν συνολικά 100.000 άτομα. Εδώ, ένας Ίνιουιτ του Καναδά φτιάνει ένα ιγκλού από πάγο ως καταφύγιο κατά τη διάρκεια μιας κυνηγετικής εξόρμησης.

Η παραδοσιακή αρκτική ζώνη κατοικείται λοιπόν από λαούς που έχουν δύο ριζικά διαφορετικές κουλτούρες : τους βοσκούς της ενδοχώρας και τους αλιείς των παραθαλάσσιων περιοχών. Οι νομάδες βοσκοί, αποτελούν μια βόρεια έκδοση των νομάδων των θερμών ερήμων : οι μετακινήσεις τους ακολουθούν κανονικότερους ρυθμούς και, ανάλογα με την εποχή, πραγματοποιούνται μεταξύ των αρκτικών ακτών και των ορίων του δάσους.

Οι λαοί που ζουν κοντά στη θάλασσα, έχουν εγκατασταθεί - σε πολύ μικρές ομάδες - κοντά σε περιοχές που το ψάρεμα και το κυνήγι θαλάσσιων ζώων γίνεται πιο εύκολα κι οι εποχιακές μετακινήσεις τους ακολουθούν τους ρυθμούς ανάβασης των ψαριών στα υδάτινα κανάλια. Εδώ, η θαλάσσια πανίδα έχει τον ρόλο που παίζει το κοπάδι για τους νομάδες. Παρέχει τα πάντα : τροφή, ρούχα, πρώτες ύλες για την κατασκευή εργαλείων, καύσιμα για τον φωτισμό και την παρασκευή του φαγητού. Κρέας ( ψάρια, φώκιες, θαλάσσιοι ελέφαντες, λευκές αρκούδες ), ζωϊκά έλαια, δέρματα, γούνες, κόκαλα, ελεφαντόδοντο. Με λίγα λόγια τα πάντα, εκτός από το υλικό κατασκευής του ιγκλού, δηλαδή της χειμερινής κατοικίας, που γίνεται από τον ίδιο τον πάγο.

Ωστόσο, η θαλάσσια πανίδα είναι σχετικά περιορισμένη κι από την μια περίοδο στην άλλη οι μεταναστεύσεις της μπορεί να παρεκκλίνουν ή ν' απομακρύνονται από τα συνηθισμένα δρομολόγια και ρυθμούς. Μέχρι τον εικοστό αιώνα, η ένδεια αποδεκάτισε πολλούς πληθυσμούς εσκιμώων, εκμηδενίζοντας μερικές φορές, ολόκληρες κοινότητες.

.

Παραδοσιακά, οι Εσκιμώοι που ζουν στις παραθαλάσσιες περιοχές του Βόρειου Καναδά φτιάχνουν ρούχα από δέρμα καριμπού ή από δέρμα φώκιας, που είναι αδιάβροχο.

Η ιστορία των Εσκιμώων, η οποία μπορεί ν' ανακατασκευαστεί από την προφορική παράδοση που συνέλεξαν οι εξερευνητές στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα, αποτελείται από κύκλους καλών περιόδων με αύξηση - ηθελημένα περιορισμένη - του πληθυσμού των ανθρώπινων ομάδων τις οποίες διαδέχονται οι κακές περίοδοι της ένδειας με μειώσεις πληθυσμού που μερικές φορές έφτασαν να θέσουν σε κίνδυνο την παραμονή των ομάδων στις περιοχές τους.

Ακόμη μια φορά, η μερική ιδιοποίηση του αρκτικού χώρου από τις βιομηχανικές κοινωνίες, η εισαγωγή μιας νέας επέμβασης υπό τη μορφή στρατοπέδων, σταθμών ραντάρ κι αεροπορικών βάσεων, δημιούργησε συνθήκες ασφάλειας. Ταυτόχρονα όμως, η κουλτούρα των λαών που ζούσαν εκεί κάτω από πολύ δύσκολες φυσικές συνθήκες, πήρε τον δρόμο της εξαφάνισης. Όταν ο Εσκιμώος της Αλάσκας, γίνει " κάτοικος " Αλάσκας, μετατρέπεται σ' έναν εργάτη του βιομηχανικού κόσμου όπως ο ιθαγενής των πειραματικών βάσεων στον Ειρηνικό, ή ο Βεδουϊνος στο Κουβέϊτ.

Με τους τελευταίους μάγους, εξαφανίζεται και μια εικόνα του κόσμου που θεμελιωνόταν πάνω στην άγνοια της ύπαρξης άλλων ανθρώπων και πολιτισμών, αλλά και την κοσμογονία της νύχτας, του πάγου και της θύελλας.

Πηγές στοιχείων : Pierre George, Η κοινωνική κι οικονομική οργάνωση στη Γη , Έκδοση του Πανεπιστημίου Παρισιού, 1968, Franco Angeli Editore, Milano 1972 - 1975, Robert Winston, Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006.
Μετάφραση από τα Ιταλικά : Σ. Πάνου, Οκτώβριος 2009.