Ανθρώπινη οικονομική γεωγραφία - 5

Οι Τουαρέγκ είναι μια φυλή 100.000 - 300.000 ατόμων που ζουν στη Σαχάρα, μια έρημο διχοτομημένη από τα σύνορα, όπου η μετανάστευση των νομάδων δεν επιτρέπεται.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - Ο ΑΝΟΡΓΑΝΩΤΟΣ ΧΩΡΟΣ

Α. 2. Τοπικά παραδείγματα - 2

Αν κι οι λαοί των ερήμων, των αρχιπελαγών του Ειρηνικού Ωκεανού ή των Αρκτικών περιοχών δεν επηρεάζουν το περιβάλλον τους, ωστόσο, διατρέχοντας κανονικά και σε προκαθορισμένη βάση - που καθορίζεται από τους κύκλους προμήθειας τροφής και την εκμετάλλευση των πρώτων υλών με στοιχειώδη εργαλεία και τεχνικές - ορισμένες περιοχές του, τις ιδιοποιούνται και τις καθιστούν "ζωτικούς" τους χώρους. Εδώ, η απουσία επέμβασης στο περιβάλλον προέρχεται από την αδράνεια των ανθρώπων παρά από την φυσική στειρότητα του ηπειρωτικού εδάφους και την ακαταλληλότητα των θαλασσινών περιοχών να διατηρήσουν τα ίχνη των τεχνικών τους έργων. Όπως οι ανθρώπινες ομάδες που ζουν στα τροπικά δάση, παραμένουν κι αυτές στο περιθώριο της Οικουμένης, με τη διαφορά ότι διαθέτουν έναν ψηλότερο βαθμό οργανωτικής ικανότητας, ο οποίος αποτυπώνεται στην θρησκεία και την κοινωνική τους οργάνωση.

Οι παραδοσιακοί νομάδες των ερήμων που έχουν πρόσωπο στις μεσογειακές ακτές, αποτελούν μια εξαιρετικά κλειστή κοινωνία που θεμελιώνεται στην συμβίωση ανθρώπων και κοπαδιών. Βασικές προϋποθέσεις για την ύπαρξη αυτού του είδους ζωής είναι οι στοιχειώδεις τεχνικές μετακίνησης κι επιβίωσης που σχετίζονται με την συνεχή μετανάστευση.

Το κοπάδι είναι η αποκλειστική πηγή των απαραίτητων για τη ζωή, εξασφαλίζοντας τροφή και πρώτες ύλες για τα χρηστικά αντικείμενα ( δέρμα, μαλλί, κέρατα ) ενώ αποτελεί πλούτο που επιθυμείται σφοδρά και διατηρείται με πάθος. Οι κοινωνίες αυτές είναι κοινωνίες οπλισμένων ανθρώπων έτοιμων να υπερασπιστούν ή ν’ αυξήσουν τα ζώα τους αλλά και να διατηρήσουν τον έλεγχο των εδαφών που τα τρέφουν : τ’ απέραντα και πολλές φορές απατηλά λιβάδια της ερήμου, όπου οι νομάδες βρίσκουν τον δρόμοι τους γνωρίζοντας λεπτομέρειες που διαφεύγουν σ’ οποιονδήποτε άλλον. Για παράδειγμα, οι νομάδες γνωρίζουν κι ανακαλύπτουν πηγές νερού : ύστερα από μια ξαφνική νεροποντή ακόμα και μικρής διάρκειας, μπορούν να μαντέψουν, από μεγάλη απόσταση, το μέρος όπου θα φυτρώσει πλούσιο χορτάρι για να θρέψουν τα ζώα τους για μερικές μέρες ή εβδομάδες.

Σε μια εποχή κατά την οποία οι περιθωριακοί κάτοικοι των ερήμων και των οάσεων ήταν δεμένοι με τη γη την οποία διέσχιζαν, οι ομάδες που κυριαρχούσαν ήταν εκείνες οι οποίες ήταν καλύτερα οπλισμένες και μπορούσαν να μετακινηθούν μ’ ευκολία, χωρίς απώλειες. Σήμερα αντίθετα, ( 1968 ) οι “ περιηγητές ” της ερήμου βρίσκονται σε παρακμή : καθώς οι λαοί που κατοικούν γύρω από την έρημο σταμάτησαν να προσφεύγουν στις υπηρεσίες τους, η κυριαρχία τους περιορίστηκε και σχεδόν έχει λήξει. Χρόνο με το χρόνο, μετακομίζουν σε άλλες περιοχές, μερικά κατακτημένες από άλλες κοινωνίες με διαφορετική κουλτούρα, μπροστά στις οποίες είναι αδύναμοι ή άχρηστοι. Εξαίρεση αποτελούν οι περιπτώσεις εκείνων οι οποίοι προτίθενται ν’ αλλάξουν τρόπο ζωής, μπαίνοντας στις βιομηχανικές κοινωνίες των πετρελαιοπαραγωγικών χωρών από την πόρτα υπηρεσίας, χάνοντας την πολιτιστική τους ταυτότητα.

Πηγές στοιχείων : Pierre George, Η κοινωνική κι οικονομική οργάνωση στη Γη , Έκδοση του Πανεπιστημίου Παρισιού, 1968, Franco Angeli Editore, Milano 1972 - 1975, Robert Winston, Άνθρωπος, Ο απόλυτος εικονογραφημένος οδηγός, Δομή 2006.
Μετάφραση από τα Ιταλικά : Σ. Πάνου, Σεπτέμβριος 2009.

Ανθρώπινη οικονομική γεωγραφία - 4

Ινδιάνοι μιας φυλής του Αμαζονίου ( που ανακαλύφθηκε πρόσφατα ) σημαδεύουν το αεροπλάνο.

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ - Ο ΑΝΟΡΓΑΝΩΤΟΣ ΧΩΡΟΣ
Α. 2. Τοπικά παραδείγματα - 1

Οι πιο ανυπεράσπιστες κοινωνίες απέναντι στην άγρια φύση είναι εκείνες που ζουν στο μεγάλο τροπικό δάσος. Η παρουσία τους στο χώρο είναι σημειακή κι ότι γνωρίζουμε γι' αυτούς οφείλεται στους ανθρωπολόγους και τους εθνολόγους. Οι πιο αντιπροσωπευτικές ομάδες είναι οι Ινδιάνοι του δάσους του Αμαζονίου, οι Πυγμαίοι του δάσους της κεντρικής Αφρικής, οι Γκόντ της Ινδίας και μερικές φυλές του δάσους της Ινδονησίας και της Νέας Γουινέας.

Το φυσικό περιβάλλον του δάσους είναι εχθρικό και καταστροφικό ταυτόχρονα. Επιτρέπει την αμέλεια οποιασδήποτε αναζήτησης προστασίας απέναντι στις καιρικές συνθήκες, όπως ρούχα ή κατοικίες. Ο άνθρωπος είναι γυμνός, δεν έχει σπίτι - κι αν έχει το φτιάχνει με κλαδιά - κοιμάται σε μια αιώρα πιασμένη στα δέντρα ή καταγής. Το δάσος του προσφέρει τροφή, με τη μορφή φρούτων, μούρων και βλασταριών που συλλέγει κοντά στο κατάλυμά του, θηραμάτων και ψαριών που κυνηγά με απηρχαιωμένα εργαλεία, όπως βέλη, παγίδες και δίχτυα.

Είν' έτοιμος ν' αντιληφθεί όλες τις ενδείξεις για την ύπαρξη του θηράματος, να το ξετρυπώσει και να το πιάσει. Ξέρει να χρησιμοποιεί τις τοξικές ουσίες των φυτών για να εξουδετερώσει τα ζώα που είναι πιο δυνατά και πιο πονηρά από κείνον. Ωστόσο, τόσο ο Ινδιάνος όσο κι ο Παπούα της Νέας Γουινέας απέχουν πολύ από τον επίγειο παράδεισο. Η ύπαρξή τους είναι εξαιρετικά εύθραυστη κι η αδυναμία τους κρύβεται συνήθως κάτω από εκρήξεις βίας, περαστικές ή και παραπλανητικές.

Υποσιτιζόμενοι λόγω της διαχρονικά ακανόνιστης και ποικίλου περιεχομένου διατροφής, είναι φορείς πολλών σκουληκιών, πολλών παρασίτων του δέρματος, των μυών, του αίματος και κυρίως του πεπτικού συστήματος. Συχνά είναι ακρωτηριασμένοι ή υποφέρουν από αγκυλώσεις - λόγω ατυχημάτων - έχουν πληγές από συναντήσεις τους με άγρια ζώα, χρόνιες μολύνσεις. Αποτελούν στόχο των εντόμων, των τρωκτικών, των φιδιών κι απειλούνται από τ' αγρίμια. Είναι δύσπιστοι προς τις άλλες ομάδες ανθρώπων. Ζουν στον φόβο και την ανασφάλεια και προσπαθούν ν' απελευθερωθούν εμπνέοντας φόβο με τη σειρά τους, σκοτώνοντας άλλους ανθρώπους κι επιδεικνύοντας τα τρόπαιά τους.

Ο εθνολόγος Levi Strauss, στο βιβλίο του Θλιμμένοι τροπικοί ( 1960 ) συνθέτει την καλύτερη εικόνα για τις πρωτόγονες κοινωνίες των Ινδιάνων αυτών. Αντικείμενο πολλών ανθρωπολογικών κι εθνολογικών εργασιών υπήρξαν επίσης κι οι πιο πρωτόγονες αφρικανικές κοινωνίες. Η μελέτη της Margaret Mead για τους Παπούα της Νέας Γουινέας ( 1967 ) είναι πια κλασσική και δίνει την εικόνα μιας κοινωνίας που οδεύει στην πλήρη εξαφάνιση.

Πηγές στοιχείων : Pierre George, Η κοινωνική κι οικονομική οργάνωση στη Γη , Έκδοση του Πανεπιστημίου Παρισιού, 1968, Franco Angeli Editore, Milano 1972 - 1975, ABC News.

Μετάφραση από τα Ιταλικά : Σ. Πάνου, Αύγουστος 2009.